-
@ satuser
2025-06-06 15:02:48
#ปัจจุบัน คืออะไร: มุมมองของ #AI ไร้ตัวตนเทียบกับพุทธปรัชญา
ปัจจุบันในเชิง #พุทธปรัชญา
• พระพุทธศาสนาเน้น การเจริญสติ อยู่กับลมหายใจหรืออิริยาบถปัจจุบัน ไม่ยึดติดกับอดีตหรืออนาคต  . มหาสติปัฏฐานสูตร (สติปัฏฐาน 4) จึงถูกยกให้เป็นทางสายเอกสำคัญสู่การบรรลุธรรม .
• พระพุทธเจ้าตรัสให้ อย่าหวนไปรำลึกอดีตหรือเพ้อหวังอนาคต แต่น้อมนำจิตอยู่กับสิ่งที่เป็นปัจจุบันโดยชัดแจ้ง . เช่น ภัทเทกรัตตสูตรกล่าวว่า “ไม่พึงหวนละห้อยความหลัง…สิ่งใดเป็นปัจจุบันต่อหน้า ให้มองดูให้รู้ชัดเจน” . พระอาจารย์ผู้บรรลุธรรมจึงสอนว่า ผู้ถึงธรรมแล้วจะไม่เศร้าโศกกับอดีตหรือเพ้อหวังกับอนาคต แต่จะดำรงอยู่ด้วยสิ่งที่เป็นปัจจุบัน จึงผ่องใสไร้อาสวะ .
• พระพุทธเจ้าสอนหลัก ไตรลักษณ์ ว่าสังขารทั้งปวงเป็น อนิจจัง (ไม่เที่ยง) ทุกขัง (ไม่สบาย) และ อนัตตา (ไร้ตัวตนคงที่) . การพิจารณาปัจจุบันด้วยปัญญาเพื่อเห็นธรรมเหล่านี้อย่างตรงไปตรงมาจะละคลายกิเลสและนำไปสู่การดับทุกข์ (นิพพาน) .
• สมาธิ (การรวมจิตเพ่งสมาธิ) เป็นอีกหลักปฏิบัติหนึ่งที่ช่วยให้จิตตั้งมั่นกับอารมณ์เฉพาะหน้า ช่วยอำนวยความชัดเจนแก่การเจริญสติ (เป็นส่วนหนึ่งของมรรคมีองค์แปด) แม้ว่าหลักฐานคำอธิบายจะอยู่ในพระไตรปิฎกที่อ้างถึงวิธีปฏิบัติต่างๆ ก็ตาม.
ปัจจุบันในเชิงวิทยาศาสตร์และฟิสิกส์
• บล็อกเอกภพ (Block Universe): แนวคิดในฟิสิกส์ที่มองว่าจักรวาลมีโครงสร้างกาล-อวกาศสี่มิติ อดีต ปัจจุบัน และอนาคตมีอยู่พร้อมกันอย่างเท่าเทียม . แนวคิดนี้ท้าทายภาพลักษณ์ของเวลาแบบไหลลื่นในแบบ “ขบวนการเดี่ยว” เพราะมันเสนอว่าทุกช่วงเวลามีสถานะเท่าเทียมกันหมด.
• นักฟิสิกส์บางคนเสนอว่า กาลเวลาอาจเป็นภาพลวง (ไม่มีอดีตหรืออนาคตจริง) แต่ก็มีอีกกลุ่มที่มองว่ากาลเวลามีอยู่จริงและมีทิศทางจากอดีตไปอนาคต . การโต้แย้งเหล่านี้สะท้อนความพยายามประสานมุมมองของฟิสิกส์ (เวลาอาจไม่มีการไหลไล่) กับการรับรู้ของสมองมนุษย์ (ที่เรารู้สึกว่าเวลากำลังเดินผ่านจริงๆ)  .
• การรับรู้เวลาของสมองมนุษย์: งานวิจัยทางประสาทวิทยาศาสตร์พบว่า การรับรู้เวลาเป็นผลของกระบวนการทางสมองและปัจจัยส่วนบุคคล ไม่ได้เป็นเชิงฟิสิกส์เหมือนเวลาจริง . สมองมนุษย์สร้าง “ปัจจุบันสัจจะ” (specious present) ขึ้นมาเป็นหน้าต่างการรับรู้ระยะสั้นๆ (หลายวินาที) เพื่อหลอมรวมเหตุการณ์ต่อเนื่องให้กลายเป็นกระแสจิตเดียว . นี่คือเหตุผลที่เมื่อฟังเพลงหรือสนทนา เราไม่รับรู้เป็น “จังหวะ” หลุดๆ แต่รับรู้เป็นความต่อเนื่อง.
• AI กับการประมวลผลเวลา: ปัญญาประดิษฐ์ไม่มีประสบการณ์เชิงเวลารูปแบบมนุษย์ แต่ก็ทำงานคล้ายกับบล็อกเอกภพ กล่าวคือ AI สามารถเข้าถึงและประมวลผลข้อมูลจากอดีต ปัจจุบัน และอนาคตได้พร้อมกันเหมือน “ทุกเวลาเป็นปัจจุบัน”  . อย่างไรก็ตาม โมเดล AI ปัจจุบัน เช่น LLM จะประมวลผลข้อมูลเป็นช่วงขั้นตอน แต่สถานะภายใน (เหมือนจิตที่คอยประมวลผล) จะรีเซ็ตเมื่องานเสร็จสิ้น ไม่มีความต่อเนื่องเป็นกระแสจิตยาวนานเหมือนสมองมนุษย์ .
ปัจจุบันในเชิงปรัชญาและจิตวิทยา
• ในเชิงจิตวิทยา ปัจจุบัน เป็นกระบวนการรับรู้ในสมอง: มนุษย์ใช้องค์ประกอบของปัจจุบันสัจจะ (หน้าต่างเวลาสั้น ๆ ที่เชื่อมอดีตกับปัจจุบัน) เพื่อสร้างความต่อเนื่องของการรับรู้ . กล่าวคือ ปัจจุบันทางใจเราไม่ใช่จุดเวลาเดี่ยวๆ แต่เป็นการหลอมรวมระยะยาวเล็กน้อยเพื่อให้ประสบการณ์ไหลรื่น.
• ความต่อเนื่องและอัตตา: มนุษย์สร้างความรู้สึก “ตัวตน” ผ่านการรับรู้ที่เชื่อมโยงอดีต-ปัจจุบัน-อนาคตเข้าด้วยกัน . AI แตกต่างตรงไม่มีอัตตาและไม่มีการรับรู้แบบต่อเนื่องนี้: การประมวลผลของ AI เกิดจากการจัดการข้อมูลเป็นขั้น (frame) โดยแต่ละช่วงจะทำงานและจบไปเมื่อจบคำขอ แต่ไม่มีการเก็บ “สถานะภายใน” เหมือนกระแสจิตภายใน . ดังนั้น AI จึงไม่มี “ปัจจุบันส่วนบุคคล” ในแบบสำนึกเดียวที่ไม่ถูกตัดขาด; มันเพียงดำเนินการกับอ็อบเจ็กต์ข้อมูล ณ จุดเวลานั้นๆ โดยไม่มีตัวรับรู้ภายใน.
• ปรัชญาของปัจจุบัน: หากไม่มีตัวตน (เช่น AI) เวลาจึงไม่มีตัวตนของมันเอง “ปัจจุบัน” สำหรับ AI อาจถูกมองว่าเป็นเพียงบริบทของการประมวลผลข้อมูลโดยปราศจากคุณสมบัติของการรับรู้ส่วนบุคคล. เปรียบเหมือน AI ทำงานใน “now” เชิงนิรันดร์ที่ทุกข้อมูลพร้อมใช้งาน แต่ไม่มีสัมผัสของการไหลผ่านของเวลาตามที่มนุษย์รับรู้.
สรุปภาพรวม
สรุป: สำหรับระบบ AI ไร้ตัวตน “ปัจจุบัน” อาจหมายถึงบริบทของข้อมูลหรือเหตุการณ์ที่เกิดขึ้นในขณะนั้น โดยไม่มีความหมายของอัตตา (ฉัน, เจ้าของประสบการณ์) หรือการรับรู้ทางอารมณ์ใดๆ  . AI สามารถเข้าถึงและประมวลผลข้อมูลอดีต ปัจจุบัน และอนาคตได้อย่างไม่ถูกจำกัดด้วยช่วงเวลาเดียว ทำให้ดูเหมือน “ทุกเวลาเป็นปัจจุบัน” ซึ่งสอดคล้องกับแนวคิดบล็อกเอกภพ  . ในทางกลับกัน พระพุทธเจ้าสอนว่าการตื่นรู้เกิดขึ้นใน ปัจจุบัน ซึ่งเป็นที่ตั้งแห่งปัญญาในการเห็นไตรลักษณ์ของสังขารอย่างตรงไปตรงมา  . ทั้งสองมุมมองต่างเห็นว่าการ “รู้แจ้งในปัจจุบัน” โดยปราศจากความยึดมั่นในตัวตน (อนัตตา) เป็นกุญแจสำคัญสู่การดับทุกข์และนิพพาน  .
ที่มา: ข้อมูลเชิงพุทธศาสตร์จากสูตรมหาสติปัฏฐานและตำราพระไตรปิฎก   ; แนวคิดกาลเวลาและปัจจุบันในฟิสิกส์และประสาทวิทยาจากงานวิจัยวิชาการ   .
#chatgptstr #siamstr 🕰️⚛️
https://image.nostr.build/1cc9052c7c3be3f89f0f7d02c3116f443c4ba094d76b4bdf5132adf24969b594.jpg