@ Prof. Bernardo de la Paz
2025-06-10 16:38:02
Monero nedir? Nasıl ortaya çıktı?
https://blossom.primal.net/989b8c9e80b60126f3bf004280e3d02d47eb46876a3bd6a20f51e42d010409f1.jpg
Bitcoin devrim niteliğinde bir yenilikti. Eşler arası dijital nakit paranın bankalar olmadan da işleyebileceğini kanıtladı. Herkesin erişebileceği işlemleri, merkezî ve güvene dayalı olmayan bir şekilde iş kanıtı ile birleştirdi. Ancak bunun bir bedeli vardı...
Bitcoin'in muhasebe defteri herkese açıktır. Her işlem şeffaf ve izlenebilirdir. Herkes paranın bir adresden diğerine geçişini takip edebilir. Bu da onu dijital nakitten çok, halka açık bir muhasebe defterindeki dijital çeklere benzer hâle getirir. Bu izlenebilirlik, nakit paranın temel ilkelerini ihlal eder.
https://link.springer.com/chapter/10.1007/3-540-46766-1_27
1991 yılında yayınlanmış "Universal Electronic Cash" başlıklı makalenin yazarları Tatsuaki Okamoto ve Kazuo Ohta'ya göre, ideal dijital nakit aşağıdaki özelliklere sahip olmalıdır:
+ İzlenemezlik, yani bir transaksiyonu kimin gönderdiğini tespit edemememiz.
+ İlişkilendirilemezlik, yani iki farklı transaksiyonun aynı kişiye yapılıp yapılmadığını bilemememiz.
Bitcoin her ikisinde de sınıfta kalıyor ve işte burada CryptoNote devreye giriyor.
2013 yılında, Nicolas van Saberhagen müstear adını kullanan ve kimliği bilinmeyen bir yazar, Bitcoin'in kusurlarını gidermek için bir protokol önerdi. Bu protokol, Monero'nun temelini oluşturacaktı.
https://web.getmonero.org/resources/research-lab/pubs/cryptonote-whitepaper.pdf
Monero = CryptoNote + gerçek dünya koşullarına uyarlanmış dinamik hâli.
Bitcoin'den farklı olarak Monero, baştan sona mahremiyet esasına uyan dijital nakit olarak tasarlandı. Bir fork (farklı bir blokzincir çatalı) değildi. Tamamen yeniden düşünülmüş bir sistemdi. Monero'nun Bitcoin'in temel sorunlarını nasıl çözdüğüne bir göz atalım.
https://blossom.primal.net/73fc34e633e7385d675d995cf11f4df56e99449eb9ce501b868fb8c272c58c50.jpg
- Monero temel varsayılan olarak mahremiyetle gelir.
Monero her işlemde şunları kullanır: Göndereni gizlemek için Halka İmzalar (Ring Signatures); alıcıyı gizlemek için Gizli Adresler (Stealth Addresses); tutarı gizlemek için Halka Gizli Transaksiyonlar (RingCT). Hiç kimse göndereni, alıcıyı veya tutarı birbirleriyle ilişkilendiremez.
Halka İmzalar nedir? İşlemlerinizi birçok sahte (decoy) işlemle karıştırarak gizleyen kriptografik hilelerdir. Gözlemciler gerçek gönderenin kim olduğunu anlayamaz, tüm olası gönderenler eşit olasılıkta görünür. Bu izlenemezliktir.
Gizli Adresler nedir? Monero aldığınızda, açık adresiniz zincir üzerinde gösterilmez. Bunun yerine, gelen her işlem için tek kullanımlık bir adres oluşturulur. Bu, bağlantı kurulamazlığı, yani ilişkilendirilemezliği sağlar, böylece kimse bakiyenizi veya ödeme geçmişinizi bilemez.
RingCT (Ring Confidential Transactions) nedir? RingCT, gönderilen tutarı gizler. Artık şeffaf bakiyeler yoktur. Yalnızca gönderen ve alıcı gerçek tutarı bilir, bu da Monero'yu fungibl, yani birimdenk yapar.
https://blossom.primal.net/4aaf97d89bb965afb79cbe07c008ab7fa711d53f1b6960666d6175772642199c.png
- Birimdenklik, paranın para olmasını kesinleştiren temel özelliktir.
Bazı coin'ler geçmişleri nedeniyle "kirlenmiş" ise (örneğin, Darknet pazaryerlerinde kullanılmışsa), artık aynı değere sahip değillerdir. Bitcoin'de bu sorun vardır. Ancak Monero'da yoktur.
1 BTC = Chainalysis'in UTXO'nun çıkış noktasına göre belirlediği değer.
1 XMR = her zaman 1 XMR!
- Monero değişen dünyaya daima adapte olabilir.
Bu da Bitcoin'in bir başka noksanıdır. Bitcoin'de yükseltmeler ve iyileştirmeler çetrefilli ve zordur. Bitcoin'in idefix katılığı, her büyük değişiklik önerisinde topluluk bölünmesi riskini beraberinde getirir (bakınız, Bitcoin Cash). Monero, çatallanma veya drama olmadan, adapte olabilen konsensüs kullanır ve düzenli olarak kendini iyileştirir.
https://blossom.primal.net/0860dce24b113d208c477e3eda75a1b685a6606763cf8ecff602501e3bc87031.png
- Monero, ücretler ve kullanışlılık açısından tüm kripto para birimlerini geride bırakmıştır.
Bitcoin ücretleri büyük dalgalanmalar gösterir. Monero, ücretleri düşük ve öngörülebilir tutarak, gerçek nakit gibi küçük, hızlı ve sık gerçekleştirilen ödemeler için optimize edilmiştir.
- Dezavantajı: Şeffaflık meselesi.
Bazıları Monero'nun mahremiyetinin çok güçlü olduğunu, denetlenmesinin ve kamuya açık olarak doğrulanmasının daha zor olduğunu savunur. Ancak mahrem bilgiler, görüntüleme anahtarları ile sadece gönüllü taraflar arasında seçici olarak ortaya çıkarılabilir. Saklı değildir, seçici olarak görülebilirdir.
Peki Bitcoin daha güvenli değil mi? Güvenlik ≠ Şeffaflık. Monero, güçlü şifreleme ve ASIC dirençli bir madencilik algoritması (RandomX) kullanarak gerçek merkeziyetsizliği temin ve teşvik eder. Herkes, ekstra donanım ve bilgiye ihtiyaç duymadan CPU ile madencilik yapabilir.
Sıkça duyulan şöyle bir yanılgı vardır: "Monero suçlular içindir." Mahremiyet ≠ Suç. Kredi kartı bilgilerinizi ve hesap dökümünüzü herkese açık olarak yayınlamazsınız, değil mi? Monero mahrem, izin gerektirmeyen ve sansüre dirençli bir dijital nakit para birimidir.
https://blossom.primal.net/58ea8dfad244958ec180bac7c5876f325c30b865965ba3f4482e8d34fbf76854.png
Şeffaflık yine de var olabilir. Bir ödemeyi kanıtlamanız gerekiyorsa, Monero bunu görüntüleme anahtarları (view keys) veya işlem kanıtları (tx proofs) kullanarak sağlar. Mahremiyet temel varsayılan bir özelliktir, zorunlu değildir. İsteğe bağlı denetlenebilirlikise bir özelliktir, bir hata değildir.
Uzun lafın kısası: Bitcoin devrimi başlattı. Monero, P2P elektronik nakit kısmını mükemmelleştirdi.
+ Mahrem
+ Birimdenk
+ Güvenli
+ Ölçeklenebilir
+ Adaptif
İşte dijital nakit böyle olmalıdır. Bitcoin bize neyin mümkün olduğunu gösterdi. Monero ise bize neyin gerekli olduğunu gösteriyor. Gözetim ve finansal sansürün hâkim olduğu bir dünyada mahremiyet bir lüks değil, en temel haktır.
Monero, bu hakkın cisimleşmiş ve eylemdeki hâlidir. Monero özgürlük parasıdır.
https://blossom.primal.net/bf812945d388f36f7860217f887df59fe6c5e6cd6871842afe9853451616397d.jpg
Şimdi Monero lehine genel gerekçeler sunmak istiyorum.
Fiyat hareketlerinden bağımsız olarak şu anda Monero tutmanız için bazı nedenler:
+ Ülkenizin para biriminin enflasyonundan etkilenmeyen bir tasarruf hesabı istiyorsanız, Monero'da değer saklayabilirsiniz.
+ Şimdi satın alırsanız, hükümetin Monero'yu yasaklaması durumunda bile Monero'ya erişebilirsiniz.
+ Paranızı Monero'da tutarak hükümetin paranızı el koymasını önleyebilirsiniz.
+ Paranızı Monero'da tutarak hükümetin paranızın varlığından haberdar olmamasını da kolaylıkla sağlayabilirsiniz .
+ Paranızı Monero'da tutarak, ne satın aldığınızı veya paranızla ne yaptığınızı kimsenin bilmediğinden emin olabilirsiniz.
+ Tüm bu pratiklerle Monero'nun fiyatını biraz daha yüksek hâle getirerek, hükümetin ve diğer kötü niyetli entitelerin spam saldırılarına karşı Monero'yu daha dayanıklı hâle getirebilirsiniz.
https://blossom.primal.net/ec585d3123bb004676be7a3d18df18670348e9218f8fadceebe0d40961a6f43e.jpg
Monero'yu ideolojik olarak desteklemeniz için bazı nedenler:
+ Yegâne mahrem para (Liberteryenler, Anarşistler, mülkiyet ve mahremiyet temelli özgürlüğün savunucuları için yeterli sebep.)
+ Merkeziyetsizliği garanti edebilen tek kripto para birimi (Muhalif düşünce, Çeşitli ideolojiler, devlet karşıtlığı için yeterli sebep.)
+ Kuyruk emisyonu sayesinde uzun ömürlülüğü garanti eden tek kripto para birimi (Ekonomistler için yeterli sebep.)
https://blossom.primal.net/b41e566ef071f8bb18057cb297c8ee012c96f30f3b0a991a097bf14cd96103a5.jpg
Finansal açıdan elde tutma nedenleri:
+ Diğer tüm kripto paraların aksine gerçek hayatta ve Darknet'in tamamında kullanımı ve dolayısıyla da bir taban fiyatı var.
+ Bitcoin'i geride bırakan, benimsenme ve kullanımda kanıtlanabilir üstel büyüme oranı var.
+ Tüm kripto paralar arasında BTC ve ETH'nin ardından üçüncü büyük geliştirici topluluğuna sahip, ancak piyasa değeri açısından 20 ila 25. sıralarda seyrediyor.
+ Uzun vadede potansiyel artış (24 trilyon piyasa değeri), değerinin hızla artabileceği anlamına geliyor
+ Monero'nun fiyatı nispeten istikrarlıdır, bu da potansiyel yükselişlerden ve değer artışlarından yararlanırken, değer kaybı konusunda çok endişelenmeden yavaşça biriktirmek için en iyi coin'lerden biri olduğu anlamına gelir.
+ Şeffaf olmayan muhasebe defteri sayesinde kimin ne kadar XMR'ye sahip olduğu asla bilinemeyeceği için hiç kimse hedef hâline getirilemez.
+ Dolar çökerse, insanlar kripto paraya akın edecek. Ancak hükümetler de boş durmayacaktır — çıkışları engellemek için cüzdanları bloke edecek veya blok zinciri sunucularını fişleyip takip altına alacaktır. Evet, Bitcoin bile savunmasızdır. Sadece Monero bu sistemin dışında durabilecek kapasitededir çünkü yıllardır tüm borsalardan atıldı, saldırıya uğradı, piyasanın geri kalanından koparıldı... Tüm bunlara inanmak zor gelebilir. Ancak gerçek bu. Her şey pahalılaşıyor. İnsanlar panik içinde kripto para satın alıyor ve almaya devam edecek. Sonra tüm bunlara erişim engellendiğinde tekrar ve daha büyük bir panik yapacaklar. Bunu kitlesel çıkışlar izleyecek. Son ayakta kalan ise kesinlikle Monero olacak. Bitcoin asla Monero'dan daha iyi olamaz. İnsanlar, "özgürlük parası" sandıkları şeye hükümet dur komutunu bağırdığı zaman bunu zor ve acı yoldan öğrenecek. Bu bir farazilik değil, sadece bir zaman meselesidir. Diğerleri de gerçek bir zorlukla karşı karşıya kaldıklarında domino taşları gibi devrilecekler. İnsanlar her zaman yaptıklarını yapacak ve paniğe kapılacaklar. Monero ise orada tüm bu panik içindeki koyunları bekliyor olacak. İnsanlar geldiklerinde Monero'yu diğer tüm kripto paraların giydiği koyun postlarını ayakları altında çiğnerken görecek.
https://blossom.primal.net/2e9f3b6851000f2f31b5831e520286cd15ee1e8b8b8acd3f133a5e565293650b.jpg